Ներածություն
Այս աշխատանքի նպատակն է հնարավորինս մոտիկից ծանոթանալ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի հետևանքներին:Աշխատանքումս ներկայացված է,թե գերտերությունները ինչպես կարողացան յուրովի դուրս գալ այդ դժվար հետպատերազմյա իրավիճակից: Աշխատանքս գրելու համար օգտվել եմ համացանցում առկա ռուսալեզու գրականությունից:
Պատերազմում ներգրավված էին ավելի քան 60 երկրներ որոնց բնակչությունը կազմում էր աշխարհի բնակչության ավելի քան 4/5 մասը։ Ռազմական գործողություններն ընթացել էին 40 երկրներում՝ Եվրոպայում, Ասիայում, Աֆրիկայում, Ատլանտյան, Խաղաղ օվկիանոսի, հնդկական և Արկտիկական օվկիանոսներում։ Զինված ուժերի քանակն հասնում էր 110 մլն-ի։ Պատերազմը խլեց 55 մլն մարդու կյանք։ Այն ոչնչացրեց ազգային հարստությունը արժողությամբ՝ 316 մլն. դոլար: Ընդհանուր ռազմական ծախսերը 4.5 անգամ գերազանցում են Առաջին համաշխարհային պատերազմի ծաղսերին։
Ծանր տնտեսական իրավիճակում էին հայտնվել 2-րդ համաշխարհայի պատերազմի բոլոր մասնակից երկրները, այդ թվում էին նաև Արևմտյան Եվրոպան։ Հարկավոր էր մշակել տնտեսական նոր ծրագիր, քանի որ շատ տարիներ բազմաթիվ պետություններ տնտեսապես և ֆինանսապես կապված էին եղել իրարից։ Սարքավորումները պետք էր թարմեցնել իսկ դրա համար ֆինանսական խոշոր ներդրումներ էին հարկավոր։ Անփոխարինելի ապրանքների պակաս կար և նույն ժամանակ օրեցոր նկատվում էր գնաճ։
2-րդ համաշխարհայի պատերազմը հանգեցրեց հսկայական ոչնչացման և կանգնեցրեց բազմաթիվ երկրների՝ Եվրոպայում և Ասիայում տնտեսական և սոցիալական ճգնաժամի: Խորհրդային Միության հաղթանակը հանգեցրել է ոսցիալիզմի և ժողովրդականության հաղթանակին որոշ երկրներում: Դրանց թվում ագրարային երկրներ էին, որտեղ ղեկավարության գլուխ եկան սոցիալիտները այդ թվում Անգլիայում և Ֆրանսիայում: Երկու երկրներումէլ ազգայնացվել էին որոշ արդյունաբերական ճյուղեր և տրանսպորտը, Գերմանիայում իրականաց հողային ռեֆորմի և փոխվեց հողի սեփականատերը, այն անցավ գյուղացիներին: Բոլոր եվրոպական երկրներում ներդրվց սոցիալական ապահովության համակարգ, այն երաշխավորում էր կենսաթոշակների, գործազրկության և հիվանդության նպաստ: Այս միջոցները մեղմեցին սոցիալական հակասությունները, սակայն չբարելավեցի տնտեսության վիճակը: Ի վերջո ճգնաժամը և ավերածությունները ստացվեց հաղթահարել ամերիկյան օգնության շնորհիվ - հանրահայտ Մարշալի պլանի օգնությամբ:
Այն ժամանակ երբ Եվրոպայում պատերազմը հանգեցրել էր տնտեսական աղետի, Միացյալ Նահանգների համար դա «երկնքի պարգև» էր: Մրցակցության բացակայության պայմաններում Միացյալ Նահանգները գրավեցին աշխարհում բոլոր շուկաները, կորպորատիվ շահույթը եռապատկվել, ամերիկյան արդյունաբերությունը կրկնապատկվց , 1945 թ.-ին այն տվեց համաշխարհային արդյունաբերության 55%-ը և արտահանման 40% -ը . ԱՄՆ-դարձավ կապիտալիստական աշխարհի առաջնորդ , և նրանց խնդիրն էր միավորել Արեւմուտքի երկրներն, ի դեմս ԽՍՀՄ-ի: «Կոմունիզմի ուրվականից» Եվրոպան փրկելու համար շտապ տնտեսական օգնություն էր հարկավոր, ակնհայտ է որ օգնության առաջին պայմանն էր կոմունիստներին եվրոպական երկրների կառավարությունից հեռացնելը: Մեկ այլ կարևոր գործոն էր մաքսային արգելքների վերացումը: «Մարշալի պլանը», որն ընդունվել է 1947 թ.-ին կոչ էր անում եվրոպական երկրների օգնություն տրամադրել 13 մլրդ. ԱՄՆ դոլարի չափով: - Դա մի հսկայական գումար էր այդ ժամանակ. Նույն տարում, 23 երկրներ համաձայնագիր ստորագրեցին Մաքսային միության նասին:
ԱՄՆ-տնտեսական քաղաքականությունը փոփոխվում էր, կախված նրանից թե ով էր իշխանություն գլխին, հանրապետականների թե դեմոկրատները: Դեմոկրատները քանի որ Ռուզվելտի «նոր կուրսի» հետ համընդաց ձգտում էին բարձրացնել կենսամակարդակը բարելավելով սոցիալական ապահովության համակարգը. Սա իր մեջ ներառում էր հարկերի աճ և եկամտի վերաբաշխում, հարուստներից աղքատներին: Հանրապետականները ընդհակառակը, կոչ էին անում կրճատել հարկերը և ավելացնել սոցիալական ծրագրերը, որպեսզի խրախուսեն մասնավոր ձեռնարկատերերին: Դեմոկրատական նախագահ Լինդոն Ջոնսոնը (1963-1969) հայտարարել էր «պատերազմ աղքատության դեմ» և կտրուկ ընդլայնել սոցիալական ծրագրերը: Այս ծրագրերը պահանջում էին պետբյուջեի կեսը, իսկ կորպորացիաներից որպես հարկ գանձվում էր շահույթի կեսը: Սակայն, ֆինանսավորման պակասը և հարկերի բարձրացումը հանգեցրեց տնտեսական դանդաղ աճի: 1950-70թթ. արդյունաբերական արտադրության ԱՄՆ - ում աճել է 2 անգամ, Ֆրանսիայի 3 անգամ,իսկ Գերմանիայում 4.5 անգամ:
Գերմանիայի տնտեսական զարգացումը տեղի ունեցավ ամերիկյան կապիտալի ներդրման շնորհիվ և շուտով գերմանական արտադրանքն հայտնվեց համաշխարհային շուկայում, չնայաց նրան որ Գերմանիան պարտություն էր կրել երկու պատերազմների ժամանակ իվերջո նրանք հասան «տնտեսական արդարություն»: 1947 թ.-ից սկսեց գործել «Մարշալի պլանը», մեկ տարի անց իրականացվեցին տնտեսական բարեփոխումներ և ստեղծվեցին բոլոր պայմանները շուկայական մուտքը կարգավորելու համար: Շուկայական բարեփոխումների ավարտից հետո սկսեց արագ տնտեսական զարգացում, մասնավոր և պետական ներդրումների շնորհիվ: Աշխատավարձը այդ ժամանակ պատերաղմից առաջ եղած աշխատավարձի մոտ կենս էր, իսկ աշխատանքային շաբաթը - 52 ժամ, դա ձեռներեցներին տվեց ավելի մեծ շահույթ, որը դրվաց արտադրության մեջ: 1950 թ-ին տնտեսությունը վերականգնվել էր, և հետո սկսվեց արագ աճ,որն ուղեկցվեց արտահանման աճով: 1970թ-ին Գերմանիաի արտահանումը գերազանցեց ԱՄՆ-ի արտահանմանը, այն ներմուծում էր մեծ քանակությամբ հումք և արտահանում էր պատրաստի արտադրանք: Հսկայական դեր է խաղացել նոր գերմանական տնտեսության ստեղծման մեջ 1957թ-ի Եվրոպական տնտեսական ընկերակցության համաձայնագիրը: ԵՏՀ-ի ամբողջ սահմաններում տեղի էր ունենում ապրանքների, կապիտալ, աշխատուժի ազատ տեղաշարժ:
1969 թ-ի ընտրություններից հետո սոցիալիստները եկան իշխանության, Վիլի Բրանդտի ղեկավարությամբ այդ ժամանակ տեղի ունեցավ աշխատավարձերի և կենսաթոշակների բարձրացում, ձեռնարկությունները սկսեցին վերահսկել, ստեղծվեց վարձավճարի կոնկրետ չափ։ Աշխատավարձային մակարդակով այդ ժամանակ Գերմանիան անցել էր բոլոր եվրոպական երկրներին, բացառությամբ Անգլիաին։
Անգլիայում, ինչպես նշվեց վերևում, 1945-ին, եկել էր իշխանության Աշխատավորական սոցիալիստական կուսակցությունը. Աշխատանքային կուսակցությունը ազգայնացրել էր բազմաթիվ ընկերություններ, այդ թվում, պողպատե գործարանները , նրանք հավատում էին,որ բրիտանական հասարակությունը մի երրորդ ճանապարհ է ամերիկյան կապիտալիզմի և կոմունիզմկ միջև, նրանք ստեղծել էին ժողովրդավարական սոցիալիզմ, հիմնված «խառը տնտեսության», կամ ինչպես իրենք էին ասում «սոցիալական շուկայական տնտեսություն»։ կառավարությունը անկախություն է տալիս Հնդկաստանին, Պակիստանին, Մյանմաին - սկսեց վերանալ Բրիտանական կայսրությունը։ Սոցիալական ապահովության ծախսերը առաջացրել էին ֆինանսական ճգնաժամ և գնաճ։ 1951, Աշխատավորականները պարտվեցին ընտրություններում, իսկ պահպանողականները եկավ իշխանության, Ուինսթոն Չերչիլի ղեկավարությամբ։ Նրանք մնացին իշխանության գլխում 13 տարիների ընթացքում։ 1964 թ.ընտրությունների ժամանակ Լեյբորիստները նորից եկան իշխանության կուսակցությունը, նրանք բարձրացրեցին թոշակներն ու սահմանափակ վարձավճարը. Ի 60s կարկատել Բրիտանական աշխատողները ,1.2 անգամ ավելի քան Գերմանիայում և 1.5 անգամ ավելի, քան Ֆրանսիայում և Իտալիայում: Այս ժամանակ էր, որ եկամտահարկի դրույքաչափը կազմել էր 80% - ը,պարզ է, որ բրիտանական ձեռնարկատերերը չէին ցանկանում ներդրումներ կատարել Բրիտանական արդյունաբերության ևարտահանման կապիտալի մեջ։ Դրա հետեւանքով, արտադրությունը 1950-70թթ. ընդացքում ավելացել է ընդամենը 70%-ով, ավելի պակաս քան զարգացած այլ երկրներում։
Ֆրանսիայում նույնպես տնտեսական քաղաքականությունը տատանվում էր կախված նրանից թե, որ կուսակցությունն է իշխում, սոցիալիստական թե բուրժուական։ Ազվայնացումից հետո 1945-1947թթ. տարիների գոյություն մեծ հանրային հատվածի եւ կառավարությունը, նույնիսկ հավանություն է տվել պետական տնտեսական զարգացման ծրագրերը: Գեներալ դը Գոլի (1958-1969) նախագահ լինելու ընդացքում սոցիալական ծրագրերը սառեցվեցին, աշխատավարձը դանդաղ էր աճում, ձեռներեցները լավ շահույթ էին ստանում և կապիտալի արտահանումը երկրից գրեթե դադարեց։ Սակայն, սոցիալական լարվածությունը աճել էր, իսկ 1968 այն վերածվեց փողոցային պայքարի և հսկայական ցույցերի Փարիզում։Այդ պատճառով կառավարությունը շտապ բարձրացրեց աշխատավարձերը։ Մեկ տարի անց, դե Գոլը ստիպված էր հրաժարական տալ:
Արտասահմանում, հետպատերազմյան զարգացումը Եվրոպայում եւ ամբողջ աշխարհում խանգարեց 1973 թ. Էներգետիկ ճգնաժամը: Ի պատասխան Արեւմտյան աջակցության Իսրայելի կողմից, արաբական երկրները 4 անգամ բարձացրեցին նավթի գինը: Սա հանգեցրեց խոր տնտեսական ճգնաժամի կապիտալիստական երկրներում: Այս պայմաններում, ամերիկյան ձեռներեցները դիմեցին գիտությանը, որը նախկինում օժանդակվում էր բացառապես պետության կողմից և աշխատում միայն ռազմական կարիքների համար: Գիտական հետազոտությունների այդպիսի օգտագործումը հանգեցրեց նոր գիտական և տեխնոլոգիական հեղափոխության ստեղծվեցին անհատական համակարգիչների և միկրոտեխնոլոգիաներ ,որոնք թույլ էին տալիս փոխարինել մարդուն աշխատանքում, ստեղծվեցին նոր նյութեր և նոր ավելի արագ աշխատող տեխնիկա, այդ թվում նաև վիդեոմոգնետոֆոն: Արդյունաբերության վերակառուցումը հեշտացնելու համար նախագահ Ռեյգանը, գրեթե կիսով չափ կրճատեց հարկերը և սոցիալական ծրագրերը: Այս քաղաքականությունը հայտնի դարձավ որպես «Ռեիգոնոմիկա» կամ նեոլիբերալիզմ:
«Ռեիգոնոմիկա»-ն հաջողություն ունեցավ, Կապիտալը կենտրոնացավ Միացյալ Նահանգներում, և 1983-89թթ արտադրությունը աճեց է 28% -ով: Միեւնույն ժամանակ, իրական աշխատավարձը նվազեց: 1990 թ.-ին նա եղել է մեկ ու կես անգամ ավելի քիչ, քան Գերմանիայում: կապիտալի հսկայական հոսքը ԱՄՆ ստիպեց եվրոպական երկրներին իրականացնել նմանատիպ բարեփոխումներ, կրճատել սոցիալական ծրագրերը և իջեցվել հարկերը: Այսպիսին է միջազգային տենդենցը համաշխարհաըին տնտեսության մեջ:
Ամենամեծ կորուստները համաշխարհային պատերազմի ժամանակ ունեցել է Խորհրդային Միությունը: Մահացել է 27 մլն մարդ, երկրի ամբողջ արեւմտյան մասը ավերված էր: Գյուղատնտեսական արտադրությունը կիսով չափ կրճատվել էր, սնունդ էր բաժանում էին քարտերով, 1946 թ.-ին երկրում սով էր: Արդյունաբերական արտադրությունը որի մոտով անցել էր ճակատային գիծը, նվազել էր երեք անգամ: Տնտեսական վերականգնումը ավարտվել էր 1950 թ.-ին, բայց եթե արդյունաբերությունը գերազանցել էր մինչպատերազմյան մակարդակը, գյուղատնտեսությունը զգալիորեն զիջում էր: Նախապատերազմյան և հետպատերազմյան տարիներին, արդյունաբերությունը զարգանում էր գյուղատնտեսության միջոցով, այդ պատճառով այն դանդաղ էր զարգանում, և 1950 թ. հացահատիկային արտադրությունը նույն մակարդակի վրա էր ինչ 1913 թ.-ին: Ստալինի մահից հետո որոշվեց ավելի մեղմ քաղաքականություն վարել: Որոշվել էր բարձրացնել գյուղատնտեսական արտադրության զարգացման մակարդակը Ղազախստանի «կույս» հողերի շնորհիվ, այդտեղ ուղարկվեցին հարյուր հազարավոր կամավորներ 50-ականներին հացահատիկի արտադրությունը ավելացավ է 1,5 անգամ: Արդյունաբերական արտադրության 50-60-ական թվականներին սկսեց զարգանալ շատ արագ այն աճեց 6,8 անգամ: Սակայն, այս զարգացումը մեծապես պայմանավորված է ծանր արդյունաբերության հետ: Խորհրդային Միությունը ապրում էր միջուկային պատերազմի մշտական ակնկալիքով, Արեւմուտքը գերազանցում էր Ռուսաստանին տնտեսական առումով, այնպես որ երկիրը ստիպված էր կենտրոնացնել ռեսուրսները ռազմական ոլորտներում:
Արդյունաբերության մեծ մասը աշխատում էր զենքի արտադրության համար, ու թեև արդյունաբերությունը շատ արագ էր զարգանում, դա ոչինչ չէր տալիս ժողովրդին:
Մյուս կողմից, արդյունաբերական աճը ծավալուն էր, և իրականացվում էր նոր ձեռնարկությունների շինարարության և աշխատուժի տեղաբաշխման միջոցով՝ գյուղից դեպի քաղաք: Աշխատանքի արտադրողականության աճը դանդաղ էր ընդանում ի տարբերություն Արեւմուտքի, քանի որ այդ աճը չէր խրախուսվում մրցակցության միջոցով ԽՍՀՄ-ում չէին փակվում վնասով աշխատող ձեռնարկությունները: Ի վերջո, աշխատանքային ռեսուրսները սպառվեցին և 70-ականներին աճը կտրուկ դանդաղեց: Մեկ այլ Խորհրդային տնտեսության խնդիր էր հավասարակշռության պակասը գների և աճող աշխատավարձի միջև: Կապիտալիստական տնտեսության կարգավորիչ է հանդիսանում շուկան, և եթե պահանջարկը գերազանցում է առաջարկը, գները սկսում է բարձրանալ: ԽՍՀՄ-ում այդպիսի իրավիճակը սկսվեց 1960-ականների սկզբին: 1962 թ., Խրուշչովը որոշեց միսի և կարագի գները բարձրացնել 25-50% որպես հետեւանք արյունարբու դեպքեր տեղի ունեցան Նովոչեկակսում: Դրանից հետո կառավարությունը չհամարձակվեց բարձրացնել գները, անհավասարակշռությունը աստիճանաբար աճում էր, և ի վերջո, գրեթե բոլոր ապրանքները անհետացան դրանք ստորգետնյա էին վաճառվում :Այս իրավիճակը առաջացրեց համատարած դժգոհություն, հատկապես համեմատած Արեւմուտքում տիրող իրավիճակի:
Վճռական հարված հասցրեց Խորհրդային Միության տնտեսությանը Արևմուտքում տեղի ունեցող տեխնոլոգիական հեղափոխությունը: Աղետալիորեն ետ մնալով համակարգչայնացումից, Խորհրդային Միությունը չեր կարող է այլևս դիմանալ սպառազինությունների մրցավազքին: Գորբաչովը փորձեց բարեփոխումներ կատարել , որոնք դուրս եկան վերահսկողությունից, և հանգեցրեցին ԽՍՀՄ-ի փլուզումանը:
Վերջաբան
Վերլուծելով տնտեսական վիճակաը
երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո, գալիս եմ այն եզրակացության, որ ԱՄՆ-ն գտնվելով
հեռու պատերազմական գտուց կարողացավ համեմատաբար ավելի հեշտ դուրս գալ ճգնաժամային
իրավիճակից: ԱՄՆ-ի օգնւթյամբ Գերմնիան նույնպես արագ հաղթահարեց ճգնաժամը, ապա պարբերաբար
սկսեցին զարգանալ նաև մյուս կապիտաիստական երկրները: ուսումնասիրելվ տնտեսական իրավիճակը
վստահ կարղ եմ ասել, որ այն երկրները որնք հետևեցին ԱՄՆ-ի օրինակին արագ զարգացան և
դուրս եկան ճգնաժամից, իսկ նրան որնք հետևեցին Սովետական միությանը՝ զարգացան դանդաղ:
Կրծում եմ դա կախված է նրանից, որ Սովետական ռեժիմի ժամանակ իսպառ բացակայում էր առղջ
մրցակցությունը, որը բերում էր լճացման:
Աղբյուրներ՝
No comments:
Post a Comment